ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ - ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ
Κάλαντα
Από την παραμονή των Χριστουγέννων ξεκινούν οι ομάδες των παιδιών , που τραγουδούν τα κάλαντα αρχίζοντας με την εξιστόρηση της Γέννησης του Χριστού, συνεχίζοντας με παινέματα για το σπίτι και τελειώνοντας με στίχους στους οποίους ζητούν ένα καλό φιλοδώρημα. Τα συνηθισμένα κάλαντα που ξεκινούν με το στίχο «Καλήν ημέρα, άρχοντες...» είναι απλά. Κατά τόπους όμως υπάρχουν και άλλα κάλαντα και θρησκευτικά τραγούδια, όπως τα παρακάτω , στη Θράκη, που μιλούν για το Χριστό.
Χριστός γεννάται.Χαρά στον κόσμο.
Χαρά στον κόσμο στα παλικάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
Και η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε
όλους τους Αγίους, τους Αϊ Αποστόλους.
Κάλαντα-> τα τραγούδια που ψάλλονται από τα παιδιά την παραμονή των τριών μεγάλων εορτών, των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων.Προέρχεται από τις καλένδες των Ρωμαίων.Καλένδα ήταν η αρχή του νέου μήνα . Συγκεκριμένα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την αρχή του μήνα Ιανουαρίου για πέντε ημέρες, αφού τότε «έμπαινε» και η νέα χρονιά.
Από την παραμονή των Χριστουγέννων ξεκινούν οι ομάδες των παιδιών , που τραγουδούν τα κάλαντα αρχίζοντας με την εξιστόρηση της Γέννησης του Χριστού, συνεχίζοντας με παινέματα για το σπίτι και τελειώνοντας με στίχους στους οποίους ζητούν ένα καλό φιλοδώρημα. Τα συνηθισμένα κάλαντα που ξεκινούν με το στίχο «Καλήν ημέρα, άρχοντες...» είναι απλά. Κατά τόπους όμως υπάρχουν και άλλα κάλαντα και θρησκευτικά τραγούδια, όπως τα παρακάτω , στη Θράκη, που μιλούν για το Χριστό.
Χριστός γεννάται.Χαρά στον κόσμο.
Χαρά στον κόσμο στα παλικάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
Και η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε
όλους τους Αγίους, τους Αϊ Αποστόλους.
Κάλαντα-> τα τραγούδια που ψάλλονται από τα παιδιά την παραμονή των τριών μεγάλων εορτών, των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων.Προέρχεται από τις καλένδες των Ρωμαίων.Καλένδα ήταν η αρχή του νέου μήνα . Συγκεκριμένα, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την αρχή του μήνα Ιανουαρίου για πέντε ημέρες, αφού τότε «έμπαινε» και η νέα χρονιά.
Γεύσεις Χριστουγέννων και πρωτοχρονιάς-Φαγητά
Σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, τα Χριστούγεννα υπάρχουν ξεχωριστά φαγητά και γλυκίσματα στο εορταστικό τραπέζι.
Στο Ζαγόρι, στην Ήπειρο, ξημερώνοντας Χριστούγεννα, κάνουν τα «σπάργανα», τηγανίτες με πολλά καρύδια επάνω.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, έθιμο είναι τα χοιροσφάγια, δηλαδή το σφάξιμο γουρουνιών, όπως στη Λήμνο, όπου τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, σφάζουν τα γουρουνόπουλα και το βράδυ της ίδιας μέρας στήνουν ένα μεγάλο γλέντι με χορό και τραγούδια.
Η σφαγή του γουρουνιού στη Θεσσαλία
Σαν ιεροτελεστία γινόταν σε κάθε οικογένεια η σφαγή του γουρουνιού. Το γουρούνι αναλάμβαναν να το σφάξουν οι άντρες του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων. Τα μέλη της οικογένειας αντάλλασσαν μεταξύ τους ευχές. Το χοιρινό κρέας αποτελούσε το κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο γεύμα, όπως άλλωστε και σήμερα. Επίσης, έφτιαχναν λουκάνικα από το γουρούνι, τα οποία κρεμούσαν μέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίπος του γουρουνιού το αποθήκευαν σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαν στη μαγειρική.
Στην Κεντρική Ελλάδα, τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γινόταν το «τάισμα της βρύσης». Πηγαίνουν τα μεσάνυχτα οι κοπέλες στην πιο κοντινή βρύση. Εκεί αφήνουν βούτυρο, τυρί ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς , και αμέσως μετά παίρνουν, αλλού λένε πως κλέβουν το αμίλητο νερό.Ώσπου να φτάσουν στη βρύση δεν πρέπει να μιλήσουν σε κανένα περαστικό ή γνωστό.Ύστερα λένε: «Όπως τρέχει το νερό σου βρυσούλα μου, έτσι να τρέχει και το βιος μου». Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και επιστρέφουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιουν από το νερό που έφεραν. Ύστερα ραντίζουν με τις σταγόνες του νερού τρία σημεία του σπιτιού και σκορπίζουν τα χαλίκια.
Η γαλοπούλα.
Στην Ευρώπη, υπήρχε παλαιότερα η συνήθεια να μαγειρεύουν μεγάλα πουλιά για το γιορτινό γεύμα. Προτιμούσαν τους φασιανούς, τις χήνες και τα παγόνια. Όταν, όμως δοκίμασαν τη γαλοπούλα, την καθιέρωσαν ως το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο γεύμα.
ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ
Ιδιαίτερη φροντίδα κάθε νοικοκυράς είναι η κατασκευή του Χριστόψωμου, που είναι το σύμβολο των Χριστουγέννων. Το σχήμα του είναι συνήθως στρογγυλό, όμως όχι πάντοτε.
Στην Ιθάκη, το φτιάχνουν στενόμακρο και σχηματίζει τη μορφή ενός μικρού παιδιού, που παριστάνει το Χριστό στα σπάργανα, όπως λένε.
Στη Δράμα, πάνω στο ολοστρόγγυλο ψωμί πλάθουν και τοποθετούν και στη μέση ένα μικρότερο. Το μεγάλο κουλούρι συμβολίζει τη σπηλιά που γεννήθηκε ο Χριστός, ενώ το μικρό συμβολίζει τον ίδιο το Χριστό.
Το Χριστόψωμο παίρνει ξεχωριστή θέση στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το οποίο σε αρκετά μέρη στρώνεται από την παραμονή. Λέγεται και «τραπέζι της Παναγιάς». Στη Θράκη και στη Μακεδονία το λένε και τα «Εννέα Φαγιά», επειδή σε αυτό πρέπει να υπάρχουν εννέα ειδών φαγητά. Πριν αρχίσουν να τρώνε, πηγαίνει ένα παιδάκι πίσω από την πόρτα και φωνάζει τρεις φορές «Έλα, Χριστέ,να φάμε» (νομός Ημαθίας) ή στη Δράμα , η νοικοκυρά γυρίζει με μια πίτα στο σπίτι λέγοντας «Πάρε Άγιε»,εννοώντας το Χριστό.Αλλού το τραπέζι που στρώνουν την παραμονή δεν το σηκώνουν, μόνο το σκεπάζουν και το αφήνουν για να φάει ο Χριστός.
Στο χριστόψωμο κάθε τόπος του δίνει και ξεχωριστή ονομασία, όπως «το ψωμό του Χριστού», «Σταυροί», «βλάχες», κ.ά
Στη Μακεδονία κάνουν τις «κολιαντίνες», μικρά Χριστόψωμα που τα δίνουν στα παιδιά που λένε τα κάλαντα.
Το Χριστόψωμο…
Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.).
Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.
Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
…στη Σπάρτη
Στη Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν, ζυμώνουν 1 – 15 καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τ’ άλλα χριστόψωμα τα κάνουν με μύγδαλα και καρύδια.
…στους Σαρακατσάνους
Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.
Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.π.
…στην Κρήτη
Το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε: "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει."
Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.
Σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, τα Χριστούγεννα υπάρχουν ξεχωριστά φαγητά και γλυκίσματα στο εορταστικό τραπέζι.
Στο Ζαγόρι, στην Ήπειρο, ξημερώνοντας Χριστούγεννα, κάνουν τα «σπάργανα», τηγανίτες με πολλά καρύδια επάνω.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, έθιμο είναι τα χοιροσφάγια, δηλαδή το σφάξιμο γουρουνιών, όπως στη Λήμνο, όπου τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, σφάζουν τα γουρουνόπουλα και το βράδυ της ίδιας μέρας στήνουν ένα μεγάλο γλέντι με χορό και τραγούδια.
Η σφαγή του γουρουνιού στη Θεσσαλία
Σαν ιεροτελεστία γινόταν σε κάθε οικογένεια η σφαγή του γουρουνιού. Το γουρούνι αναλάμβαναν να το σφάξουν οι άντρες του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων. Τα μέλη της οικογένειας αντάλλασσαν μεταξύ τους ευχές. Το χοιρινό κρέας αποτελούσε το κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο γεύμα, όπως άλλωστε και σήμερα. Επίσης, έφτιαχναν λουκάνικα από το γουρούνι, τα οποία κρεμούσαν μέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίπος του γουρουνιού το αποθήκευαν σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαν στη μαγειρική.
Στην Κεντρική Ελλάδα, τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γινόταν το «τάισμα της βρύσης». Πηγαίνουν τα μεσάνυχτα οι κοπέλες στην πιο κοντινή βρύση. Εκεί αφήνουν βούτυρο, τυρί ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς , και αμέσως μετά παίρνουν, αλλού λένε πως κλέβουν το αμίλητο νερό.Ώσπου να φτάσουν στη βρύση δεν πρέπει να μιλήσουν σε κανένα περαστικό ή γνωστό.Ύστερα λένε: «Όπως τρέχει το νερό σου βρυσούλα μου, έτσι να τρέχει και το βιος μου». Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και επιστρέφουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιουν από το νερό που έφεραν. Ύστερα ραντίζουν με τις σταγόνες του νερού τρία σημεία του σπιτιού και σκορπίζουν τα χαλίκια.
Η γαλοπούλα.
Στην Ευρώπη, υπήρχε παλαιότερα η συνήθεια να μαγειρεύουν μεγάλα πουλιά για το γιορτινό γεύμα. Προτιμούσαν τους φασιανούς, τις χήνες και τα παγόνια. Όταν, όμως δοκίμασαν τη γαλοπούλα, την καθιέρωσαν ως το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο γεύμα.
ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ
Ιδιαίτερη φροντίδα κάθε νοικοκυράς είναι η κατασκευή του Χριστόψωμου, που είναι το σύμβολο των Χριστουγέννων. Το σχήμα του είναι συνήθως στρογγυλό, όμως όχι πάντοτε.
Στην Ιθάκη, το φτιάχνουν στενόμακρο και σχηματίζει τη μορφή ενός μικρού παιδιού, που παριστάνει το Χριστό στα σπάργανα, όπως λένε.
Στη Δράμα, πάνω στο ολοστρόγγυλο ψωμί πλάθουν και τοποθετούν και στη μέση ένα μικρότερο. Το μεγάλο κουλούρι συμβολίζει τη σπηλιά που γεννήθηκε ο Χριστός, ενώ το μικρό συμβολίζει τον ίδιο το Χριστό.
Το Χριστόψωμο παίρνει ξεχωριστή θέση στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το οποίο σε αρκετά μέρη στρώνεται από την παραμονή. Λέγεται και «τραπέζι της Παναγιάς». Στη Θράκη και στη Μακεδονία το λένε και τα «Εννέα Φαγιά», επειδή σε αυτό πρέπει να υπάρχουν εννέα ειδών φαγητά. Πριν αρχίσουν να τρώνε, πηγαίνει ένα παιδάκι πίσω από την πόρτα και φωνάζει τρεις φορές «Έλα, Χριστέ,να φάμε» (νομός Ημαθίας) ή στη Δράμα , η νοικοκυρά γυρίζει με μια πίτα στο σπίτι λέγοντας «Πάρε Άγιε»,εννοώντας το Χριστό.Αλλού το τραπέζι που στρώνουν την παραμονή δεν το σηκώνουν, μόνο το σκεπάζουν και το αφήνουν για να φάει ο Χριστός.
Στο χριστόψωμο κάθε τόπος του δίνει και ξεχωριστή ονομασία, όπως «το ψωμό του Χριστού», «Σταυροί», «βλάχες», κ.ά
Στη Μακεδονία κάνουν τις «κολιαντίνες», μικρά Χριστόψωμα που τα δίνουν στα παιδιά που λένε τα κάλαντα.
Το Χριστόψωμο…
Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.).
Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.
Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
…στη Σπάρτη
Στη Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν, ζυμώνουν 1 – 15 καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τ’ άλλα χριστόψωμα τα κάνουν με μύγδαλα και καρύδια.
…στους Σαρακατσάνους
Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.
Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.π.
…στην Κρήτη
Το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε: "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει."
Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.
Καλικάντζαροι
Είναι εκείνα τα κακομούτσουνα,ζαβολιάρικα, μαυριδερά πλασματάκια με τα μυτερά αυτιά, τις σουβλερές μύτες και τις κόκκινες γλώσσες που ζουν πολύ βαθιά μέσα στη γη. Πρώτα πρώτα, τα πλασματάκια αυτά είναι πολύ ζηλιάρικα. Ζηλεύουν εμάς τους ανθρώπους που χαμογελάμε, που τραγουδάμε και χαιρόμαστε. Μισούν πολύ τον ήλιο και το φως. Έτσι, λοιπόν, παίρνουν πριόνια, τσεκούρια και μπαλτάδες και όλο το χρόνο προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που στηρίζει τη γη. Ελπίζουν έτσι ότι η όμορφη γη μας θα βουλιάξει στο χάος και αυτό τους συναρπάζει.Την παραμονή των Χριστουγέννων είναι στις χαρές τους. Ο κορμός του δέντρου έχει λεπτύνει πολύ, ίσα με μια κλωστή και είναι σίγουροι πως η γη θα χαθεί από ώρα σε ώρα. Γι’αυτό ανεβαίνουν πάνω στη γη για να μην τους πλακώσει πέφτοντας.
Εκεί να δείτε τι γίνεται...
Για 12 νύχτες κάνουν κάθε είδους τρέλα:σκαρφαλώνουν στα κεραμίδια της στέγης, τρυπώνουν από τις καμινάδες στα σπίτια, τρώνε ή μισοδαγκώνουν τα γλυκά, πετούν τη ζάχαρη από τους κουραμπιέδες, ανακατεύουν τη στάχτη από το τζάκι, κ.ά και το πρωί οι μαμάδες μαλώνουν τα παιδιά τους γιατί πιστεύουν ότι εκείνα ήταν που έκαναν τις σκανταλιές.
Η παράδοση λέει, ότι για να μην μπουν οι καλικάντζαροι από τις καμινάδες, οι νοικοκυρές βάζουν ένα κόσκινο κοντά στη φωτιά. Τότε εκείνοι κάθονται και μετρούν τις τρύπες στο κόσκινο. Μέχρι να τις μετρήσουν τους βρίσκει το πρωί και έτσι εξαφανίζονται, αφού δεν αντέχουν το φως της μέρας.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας οι νοικοκυρές καίνε λιβάνι σε θυμιατό και το βάζουν κοντά στο τζάκι ή στην πόρτα γιατί οι καλικάντζαροι δεν αντέχουν αυτή τη μυρωδιά και έτσι εξαφανίζονται αμέσως.
Το αποτελεσματικότερο όμως κόλπο για να κρατηθούν μακριά οι καλικάντζαροι είναι η φωτιά. Γι’αυτό όλες αυτές τις 12 ημέρες έμενε συνεχώς αναμμένο το τζάκι, και μάλιστα με ξύλα αγκαθωτά, για να έχει η φωτιά μεγαλύτερη δύναμη.
Όλα αυτά γίνονται, όπως είπαμε , για 12 ημέρες. Από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 5 ιανουαρίου, τα Μισόφωτα, όπως λέγονται. Την παραμονή όμως των Φώτων, βιάζονται να ξαναχωθούν στη γη λέγοντας:
Φύγετε, να φεύγουμε,
Έρχεται ο ζουρλόπαπας
Με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του!
... και, αφού ρίξουν πρώτα ο ένας τα λάθη στο άλλο, στήνουν γερό καυγά. Τότε ξαναπαίρνουν τα τσεκούρια τους και τα πριόνια τους-γιατί στο μεταξύ ο κορμός του δέντρου έχει θρέψει για τα καλά- και άντε πάλι από την αρχή!
Στα παράξενα αυτά πλασματάκια ,οι άνθρωποι έχουν δώσει διάφορες ονομασίες, όπως:παγανά, καλιοντζήδες, τσιλικρωτά, λυκοκατζαραίους, Σκαλικαντζέρια, Καρκαντζέλια, Κάηδες.
Είναι εκείνα τα κακομούτσουνα,ζαβολιάρικα, μαυριδερά πλασματάκια με τα μυτερά αυτιά, τις σουβλερές μύτες και τις κόκκινες γλώσσες που ζουν πολύ βαθιά μέσα στη γη. Πρώτα πρώτα, τα πλασματάκια αυτά είναι πολύ ζηλιάρικα. Ζηλεύουν εμάς τους ανθρώπους που χαμογελάμε, που τραγουδάμε και χαιρόμαστε. Μισούν πολύ τον ήλιο και το φως. Έτσι, λοιπόν, παίρνουν πριόνια, τσεκούρια και μπαλτάδες και όλο το χρόνο προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που στηρίζει τη γη. Ελπίζουν έτσι ότι η όμορφη γη μας θα βουλιάξει στο χάος και αυτό τους συναρπάζει.Την παραμονή των Χριστουγέννων είναι στις χαρές τους. Ο κορμός του δέντρου έχει λεπτύνει πολύ, ίσα με μια κλωστή και είναι σίγουροι πως η γη θα χαθεί από ώρα σε ώρα. Γι’αυτό ανεβαίνουν πάνω στη γη για να μην τους πλακώσει πέφτοντας.
Εκεί να δείτε τι γίνεται...
Για 12 νύχτες κάνουν κάθε είδους τρέλα:σκαρφαλώνουν στα κεραμίδια της στέγης, τρυπώνουν από τις καμινάδες στα σπίτια, τρώνε ή μισοδαγκώνουν τα γλυκά, πετούν τη ζάχαρη από τους κουραμπιέδες, ανακατεύουν τη στάχτη από το τζάκι, κ.ά και το πρωί οι μαμάδες μαλώνουν τα παιδιά τους γιατί πιστεύουν ότι εκείνα ήταν που έκαναν τις σκανταλιές.
Η παράδοση λέει, ότι για να μην μπουν οι καλικάντζαροι από τις καμινάδες, οι νοικοκυρές βάζουν ένα κόσκινο κοντά στη φωτιά. Τότε εκείνοι κάθονται και μετρούν τις τρύπες στο κόσκινο. Μέχρι να τις μετρήσουν τους βρίσκει το πρωί και έτσι εξαφανίζονται, αφού δεν αντέχουν το φως της μέρας.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας οι νοικοκυρές καίνε λιβάνι σε θυμιατό και το βάζουν κοντά στο τζάκι ή στην πόρτα γιατί οι καλικάντζαροι δεν αντέχουν αυτή τη μυρωδιά και έτσι εξαφανίζονται αμέσως.
Το αποτελεσματικότερο όμως κόλπο για να κρατηθούν μακριά οι καλικάντζαροι είναι η φωτιά. Γι’αυτό όλες αυτές τις 12 ημέρες έμενε συνεχώς αναμμένο το τζάκι, και μάλιστα με ξύλα αγκαθωτά, για να έχει η φωτιά μεγαλύτερη δύναμη.
Όλα αυτά γίνονται, όπως είπαμε , για 12 ημέρες. Από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 5 ιανουαρίου, τα Μισόφωτα, όπως λέγονται. Την παραμονή όμως των Φώτων, βιάζονται να ξαναχωθούν στη γη λέγοντας:
Φύγετε, να φεύγουμε,
Έρχεται ο ζουρλόπαπας
Με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του!
... και, αφού ρίξουν πρώτα ο ένας τα λάθη στο άλλο, στήνουν γερό καυγά. Τότε ξαναπαίρνουν τα τσεκούρια τους και τα πριόνια τους-γιατί στο μεταξύ ο κορμός του δέντρου έχει θρέψει για τα καλά- και άντε πάλι από την αρχή!
Στα παράξενα αυτά πλασματάκια ,οι άνθρωποι έχουν δώσει διάφορες ονομασίες, όπως:παγανά, καλιοντζήδες, τσιλικρωτά, λυκοκατζαραίους, Σκαλικαντζέρια, Καρκαντζέλια, Κάηδες.
Οι μωμόγεροι, έθιμο της Βόρειας Ελλάδας
Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων (λύκων, τράγων κλπ) ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Άμα συναντηθούν δυο παρέες, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων (λύκων, τράγων κλπ) ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Άμα συναντηθούν δυο παρέες, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Ποδαρικό- Άλλα τοπικά έθιμα
Χαρακτηριστική συνήθεια της Πρωτοχρονιάς το ποδαρικό. Οι άνθρωποι το πρωί της 1ης Ιανουαρίου πρόσεχαν ώστε να συναντήσουν ή να δεχτούν στο σπίτι τους πρόσωπο που θα τους έφερνε καλοτυχία.
Συνήθεια είναι, κυρίως σε χωριά, να φέρνει στο σπίτι ο νοικοκύρης το αγριοκρέμμυδο ή αλλιώς αγιοβασιλίτσα, επειδή το φυτό αυτό δεν ξεραίνεται εύκολα. Έχει αντοχή. Επίσης για να μεταδοθεί η δύναμη του φυτού συνηθίζεται και σήμερα η ανταλλαγή χτυπημάτων με χλωρά κλαδιά την Πρωτοχρονιά.
Στις Κυκλάδες θεωρούν καλό σημάδι, να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά. Επίσης, το έχουν για καλό αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τέτοια μέρα. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπίτι τους κοράκι, το έχουν για κακό και περιμένουν συμφορές....
Σε μερικά χωριά, όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους μ’ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο «σιδερένιοι»!
Το χριστόξυλο, έθιμο της Μακεδονίας
Στα χωριά της βορείου Ελλάδας, ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια τις παραμονές των γιορτών και διαλέγει το χριστόξυλο, δηλαδή το πιο όμορφο, γερό και χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά, που θα το πάει σπίτι του, με σκοπό να καίει συνέχεια στο τζάκι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Ο λαός πιστεύει ότι καθώς καίγεται το χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.
Πριν ο νοικοκύρης φέρει το χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει καλά το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού θα ανάψει την καινούρια φωτιά και θα μπει στην πυροστιά το χριστόξυλο, με ευχή όλων να αντέξει για όλο το δωδεκαήμερο των γιορτών.
Χαρακτηριστική συνήθεια της Πρωτοχρονιάς το ποδαρικό. Οι άνθρωποι το πρωί της 1ης Ιανουαρίου πρόσεχαν ώστε να συναντήσουν ή να δεχτούν στο σπίτι τους πρόσωπο που θα τους έφερνε καλοτυχία.
Συνήθεια είναι, κυρίως σε χωριά, να φέρνει στο σπίτι ο νοικοκύρης το αγριοκρέμμυδο ή αλλιώς αγιοβασιλίτσα, επειδή το φυτό αυτό δεν ξεραίνεται εύκολα. Έχει αντοχή. Επίσης για να μεταδοθεί η δύναμη του φυτού συνηθίζεται και σήμερα η ανταλλαγή χτυπημάτων με χλωρά κλαδιά την Πρωτοχρονιά.
Στις Κυκλάδες θεωρούν καλό σημάδι, να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά. Επίσης, το έχουν για καλό αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τέτοια μέρα. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπίτι τους κοράκι, το έχουν για κακό και περιμένουν συμφορές....
Σε μερικά χωριά, όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους μ’ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο «σιδερένιοι»!
Το χριστόξυλο, έθιμο της Μακεδονίας
Στα χωριά της βορείου Ελλάδας, ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια τις παραμονές των γιορτών και διαλέγει το χριστόξυλο, δηλαδή το πιο όμορφο, γερό και χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά, που θα το πάει σπίτι του, με σκοπό να καίει συνέχεια στο τζάκι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Ο λαός πιστεύει ότι καθώς καίγεται το χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.
Πριν ο νοικοκύρης φέρει το χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει καλά το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού θα ανάψει την καινούρια φωτιά και θα μπει στην πυροστιά το χριστόξυλο, με ευχή όλων να αντέξει για όλο το δωδεκαήμερο των γιορτών.
ΣΠΑΣΙΜΟ ΡΟΔΙΟΥ
Το σπάσιμο του ροδιού είναι έθιμο της Πελοποννήσου. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης, κρατώντας στην τσέπη του ένα ρόδι, πηγαίνει στην εκκλησία να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας -δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του- και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι.
Μπαίνοντας μέσα με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά». Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν αν οι ρώγες είναι τραγανές και κατακόκκινες. Οσο πιο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.
Το σπάσιμο του ροδιού είναι έθιμο της Πελοποννήσου. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης, κρατώντας στην τσέπη του ένα ρόδι, πηγαίνει στην εκκλησία να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας -δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του- και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι.
Μπαίνοντας μέσα με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά». Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν αν οι ρώγες είναι τραγανές και κατακόκκινες. Οσο πιο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.
Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Γεννήθηκε το 329. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους πατέρες της Εκκλησίας. Σε αντίθεση με την εικόνα του Αη-Βασίλη που γνωρίζουμε, ο Άγιος Βασίλειος έχει ασκητική μορφή και πέθανε μετά από αρρώστια, σε ηλικία 45 ετών. Με τα εισοδήματα του Αγίου (καταγόταν από πλούσια οικογένεια) έγιναν πολλά ιδρύματα στην πατρίδα του την Καισάρεια. Ένα από αυτά ήταν και η Βασιλειάδα, που ήταν νοσοκομέιο και ορφανοτροφείο. Γιορτάζει την 1η Ιανουαρίου.
Γεννήθηκε το 329. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους πατέρες της Εκκλησίας. Σε αντίθεση με την εικόνα του Αη-Βασίλη που γνωρίζουμε, ο Άγιος Βασίλειος έχει ασκητική μορφή και πέθανε μετά από αρρώστια, σε ηλικία 45 ετών. Με τα εισοδήματα του Αγίου (καταγόταν από πλούσια οικογένεια) έγιναν πολλά ιδρύματα στην πατρίδα του την Καισάρεια. Ένα από αυτά ήταν και η Βασιλειάδα, που ήταν νοσοκομέιο και ορφανοτροφείο. Γιορτάζει την 1η Ιανουαρίου.